Kamica nerkowa

Kamica układu moczowego to częsta choroba nerek, generowana tworzeniem się nierozpuszczalnych złogów w świetle dróg moczowych. Dotyka około 5 -10% populacji  krajach uprzemysłowionych. Co sprzyja jej rozwojowi?

Czynniki ryzyka rozwoju kamicy nerkowej

Zdecydowanie częściej na kamicę nerkową chorują mężczyźni – szacuje się, że zapadają na kamicę nerkową 2-3 razy częściej niż kobiety. Najbardziej zagrożoną grupą wiekową są mężczyźni między 40 a 60 rokiem życia, w szczególności osoby z nadwagą lub otyłością, a także przewlekle chorujący na cukrzycę, zakażenia układu moczowego, wady wrodzone układu moczowego, choroby tarczycy i przytarczycy oraz sarkoidozę. Ryzyko wystąpienia kamicy nerkowej wzrasta po przebytych operacjach na jelicie oraz u osób z nowotworami. – mówi dr n. med. Jerzy Michajłowski, specjalista urolog, FEBU, Kierownik Europejskiego Instytutu Badań nad Kamicą Nerkową, pracuje na Oddziale Urologii Szpitala Wojewódzkiego w Gävle (Szwecja) oraz prowadzi praktykę prywatną w Gdańsku.

Czynniki osobnicze, na które chory nie ma wpływu, to:

• wiek: szczyt zachorowań odnotowywany jest między 20 a 50 r. ż.
• płeć: zdecydowanie częściej chorują mężczyźni
• uwarunkowania genetyczne: u około 25% chorych choroba występuje rodzinnie
• wady anatomiczne powodujące zastój w układzie moczowym

Czynniki środowiskowe, dające się zmodyfikować przez chorego, to:

• picie wody wysokozmineralizowanej
• dieta bogata w białko, sprzyjająca zakwaszeniu moczu i obniżeniu stężenia w nim cytrynianów
• spożywanie płynów  w ilości mniejszej niż 1200 ml dzienne

Z kolei zaburzenia gospodarki elektrolitowej i metaboliczne, determinujące typ powstającego kamienia (szczawianowe, fosforanowe, moczanowe i cystynowe) to:

• Hiperkalcuria (wydalanie wapnia z moczem >300 mg/24 h), która może być wynikiem:  nadmiernego wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego, zaburzeń zwrotnego wchłaniania wapnia w kanalikach nerkowych lub wzmożonej mobilizacji wapnia z kości (co ma miejsce w nadczynności tarczycy i przytarczyc)
• Hiperurykozuria (wydalanie kwasu moczowego z moczem >750 mg/24 h), która może być wynikiem: zwiększonego metabolizmu komórkowego (choroby nowotworowe), dużego zagęszczenia moczu i niskiego pH, nadmiernej ilości puryn w diecie lub nadmiernej produkcji związków purynowych (np. dna moczanowa)
• Hiperoksaluria (wydalenie szczawianów z moczem >40 mg/24 h), która może wynikać z: wzmożonego wchłaniania szczawianów z przewodu pokarmowego (choroby zapalne jelit, stan po resekcji jelita cienkiego), wrodzonego defektu metabolizmu aminokwasów i nadmiaru witaminy C lub dostarczaniu dużej ilości szczawianów z dietą
• Cystynuria – związana z nadmiernym wydalaniem cystyny z moczem (norma < 30 mg/ dobę).

W jaki sposób wymienione czynniki przyczyniają się do rozwoju kamicy nerkowej?

Powstawanie kamieni nerkowych

Fizjologiczną rolą nerek jest filtrowanie krwi z trujących i szkodliwych substancji, które są wydalane wraz z moczem. Gdy substancje te z różnych przyczyn zalegają w drogach moczowych, powstaje płytka osadowa. Gdy zdoła się ona rozpuścić, zostanie fizjologicznie wydalona z moczem. Jednak gdy jej powstaniu towarzyszy wzrost pH moczu oraz przesycenie moczu określonymi substancjami wraz z przekroczeniem ich iloczynu rozpuszczalności – wtedy dochodzi do tzw. nukleacji, czyli procesu tworzenia jądra złogu z jonów wapnia i szczawianu, na elementach białkowych. Powstaje kamień nerkowy. Najczęściej powstają złogi mieszane: ze szczawianów i fosforanów wapnia oraz występujące pojedynczo szczawiany wania czy moczany sodu bądź amonu.

Objawy Kamicy Nerkowej – Jak objawia się kamica nerkowa? Jak ja zdiagnozować?

Najczęściej u pacjentów dotkniętych kamicą nerkową występują niespecyficzne objawy o różnym stopniu nasilenia. Choroba może pozostawać bezobjawowa i wtedy kamica wykrywana jest przypadkowo podczas rutynowych badań lekarskich. Objawy niespecyficzne kamicy nerkowej to:

• ból okolicy lędźwiowej pleców
• stan podgoraczkowy
• mdłości

Bardziej charakterystyczne objawy mają miejsce, gdy kamień przesuwa się do światła moczowodu. Wtedy dochodzi o silnego ataku bólowego, określanego mianem kolki nerkowej. Pojawia się bardzo silny ból okolicy lędźwiowej, promieniujący do podbrzusza. Towarzysza mu nudności i wymioty oraz niechęć do przyjmowania płynów i pokarmów. Charakterystyczne są objawy dysuryczne, wynikające z zatkania światła moczowego: częstomocz, parcie na mocz, pieczenie podczas oddawania moczu i krwiomocz. Przy kamicy obustronnej występuje bezmocz (są to rzadkie przypadki). W badaniu fizykalnym stwierdzana jest duża tkliwość nerki.

Diagnostyka kamicy nerkowej polega na zebraniu wywiadu od pacjenta oraz wykonaniu badań diagnostycznych:

• RTG jamy brzusznej pozwala na lokalizację złogów cystynowych i ocenę ich wielkości
• USG jamy brzusznej pozwala na zidentyfikowanie każdego rodzaju złogów w nerce czy moczowodzie; umożliwia ponadto ocenę morfologii nerki, grubości jej miąższu oraz stopnia poszerzenia układu kielichowo – miedniczkowego nad złogiem
• urografia: seria badań RTG, pierwsze wykonywane jest przed podaniem środka kontrastującego, kolejne- po jego podaniu, co umożliwia wizualizację fazy nefrologicznej (ocenę miąższu nerki) i wydzielniczą (ocenę układu kielichowo – miedniczkowego, moczowodów oraz pęcherza)
•  tomografia komputerowa nerki
• badania laboratoryjne: morfologia, badanie biochemiczne: mocznik, kreatynina, elektrolity, badanie ogólne i posiew moczu oraz oznaczenie stężenia soli wapnia (szczawiany i fosforany wapnia), fosforanów i kwasu moczowego w dobowej zbiórce moczu

Leczenie kamicy nerkowej

Podstawowym celem doraźnej terapii jest działanie przeciwbólowe u pacjentów z atakiem kolki przeciwbólowej. Stosowane są leki przeciwbólowe i rozkurczowe, leki przeciwwymiotne i nawadnianie pacjenta (doustne lub kroplówkami). U większości pacjentów, u których średnica złogów nie przekracza 4 mm, możliwe jest samoistne wydalenie kamienia nerkowego, co prowokowane jest wspomnianym leczeniem rozkurczowym i nawadniającym. Gdy średnica kamienia jest zbyt duża, a objawy utrzymują się, konieczna jest interwencja chirurgiczna. Najpopularniejszym leczeniem zabiegowym jest mało inwazyjna terapia laserowa, powodująca rozbicie złogów i ich fizjologiczne usunięcie. Dodatkowo zawsze wdrażane jest osłonowe leczenie antybiotykiem, w celu zapobiegania infekcjom dróg moczowych.

Profilaktyka kamicy nerkowej

Co robić, aby nie zachorować? Podstawowym działaniem profilaktycznym jest odpowiednio zbilansowana dieta, z małą ilością soli, tłuszczów zwierzęcych i mięsa. Białko zwierzęce ma bowiem tendencję do zakwaszania moczu, co sprzyja wytrącaniu kamieni nerkowych. Dobrze jest wyeliminować z diety źródła szczawianów: herbaty, kawy, czekolady, szpinaku, truskawek i rabarbaru. Należy pić minimum 2 litry wody niskozmineralizowanej.

Powikłania kamicy nerkowej

Jakie mogą być powikłania kamicy? Najczęstszym powikłaniem tej choroby są infekcje układu moczowego. Zastój moczu towarzyszący kamicy sprzyja bowiem rozwojowi bakterii. Często zakażenie prowadzi do rozwoju odmiedniczkowego zapalenia nerek. Jego przewlekła postać może generować trwałe uszkodzenie nerek, a w konsekwencji – ich niewydolność.Kolejnym powikłaniem kamicy nerkowej może być roponercze lub wodonercze (zaleganie moczu lub ropy w rozszerzonych miedniczkach i kielichach nerkowych).