U osób, u których ryzyko powstawania kamieni nerkowych jest wysokie, lekarz może zalecić wykonanie oceny metabolicznej. Są to badania krwi i moczu mające na celu ustalenie, jakiego rodzaju leczenie dodatkowe może być w tej sytuacji konieczne. Niekiedy potrzebne jest leczenie farmakologiczne. Zazwyczaj lekarstwa nie powodują żadnych znaczących skutków ubocznych. Nie bez znaczenia jest również zmiana obecnego trybu życia.
W trakcie laboratoryjnej oceny kamicy wykonuje się m.in. dwukrotną dobową zbiórkę moczu. Robi się to po około 3 tygodniach po usunięciu bądź samoistnym wydaleniu kamienia z układu moczowego. W ocenie ważna jest ilość moczu oraz zawartość w nim poszczególnych substancji. Później po 3 miesiącach od momentu rozpoczęcia leczenia farmakologicznego, pacjent oddaje kolejną próbkę moczu do analizy. Wówczas lekarz może stwierdzić czy należy zmienić dawkowanie leku. W zdecydowanej większości przypadków rodzaj leczenia zależy od typu kamienia.
Według zaleceń Europejskiego Towarzystwa Urologicznego każdy pacjent cierpiący z powodu kamicy nerkowej powinien mieć oznaczony skład kamienia przynajmniej raz – usuniętego operacyjnie, wydalonego samodzielnie lub skruszonego w ESWL (ultradźwiękami). Na podstawie tych wyników lekarz może zlecić wykonanie dodatkowych badań metabolicznych krwi i moczu, które mają na celu wykrycie przyczyny wracającej kamicy nerkowej, a także eliminację bądź leczenie przyczynowe choroby, której kamica może być tylko jednym z objawów. Europejskie Towarzystwo Urologiczne zaleca wykonywania badań metabolicznych po zbadaniu składu kamieni moczowych u wszystkich pacjentów z nawrotową kamicą nerkową, z czynnikami ryzyka kamicy nerkowej oraz z pozostałościami kamieni w układzie moczowym. Na podstawie wyników analizy lekarz może zlecić leczenie farmakologiczne zmniejszające ryzyko tworzenia się nowych kamieni lub ułożyć odpowiednią dietę, która zmniejsza ryzyko tworzenia się nowych kamieni nerkowych.
Badanie samych kamieni pozwala na precyzyjne określenie ich składu chemicznego. Analizie poddane mogą być zarówno kamienie samoistnie wydalone z układu moczowego, jak i te usunięte w sposób operacyjny z nerek, moczowodów czy pęcherza moczowego. Zazwyczaj do przeprowadzenia badania wystarczy niewielki kamień, nawet o średnicy około 3 mm. Analiza wykonywana jest w akredytowanym laboratorium przed doświadczony personel medyczny. W Polsce najczęściej wykorzystuje się do tego celu przestarzałą metodę chemiczną. Na świecie kamienie bada się spektroskopią w podczerwieni lub dyfrakcją rentgenowską. Ich dokładność jest jednak porównywalna. Czas oczekiwania na wynik to zazwyczaj około 14 dni. Do wyniku pacjenta dołączane są ogólne zalecenia na temat stosowania diety przy określonym typie kamicy nerkowej, co pozwala na zapobieganie tworzeniu się i nawracaniu kamieni nerkowych.
Przyczynę kamicy nerkowej oraz zastosowanie odpowiedniego leczenia zależy od rodzaju kamienia, dlatego konieczne jest jego zbadanie. Jest to obowiązkowe badanie dla każdego Pacjenta ze stwierdzoną kamicą nerkową. Może być to kamień wydalony przez pacjenta (samoistnie lub po zabiegu kruszenia), kamień uzyskany w trakcie zabiegu usunięcia kamienia z nerki lub moczowodu lub nawet piasek nerkowy.
W związku z tym, że w Polsce kamienie badane są jedynie metodą chemiczną charakteryzującą wysokim ryzykiem błędu (sięga nawet 100 %) i niepozwalającą na ustalenie wszystkich składników kamienia nerkowego. Jest to niebezpieczne ze względu na możliwość wdrożenia nieodpowiedniej dla Pacjenta terapii. Niestety dwie najdokładniejsze metody – spektroskopia w podczerwieni oraz dyfrakcja rentgenowska ze względu na wysoki koszt urządzeń oraz brak wykwalifikowanego personelu (wymaga to doświadczonego zespołu wielodyscyplinarnego składającego się z biochemika, fizyka, urologa oraz nefrologa) od lat nie są dostępne w Polsce. Z uwagi na to oraz na tak duże rozpowszechnienie kamicy (że można nazwać ją chorobą cywilizacyjną) powstał Europejski Instytut Badań nad Kamicą Nerkową z Oddziałem w Polsce. Instytut specjalizuje się w całościowej diagnostyce kamicy nerkowej, leczeniu oraz profilaktyce nawrotów. Zajmujemy się diagnostyką kamieni oraz 24-godzinnej zbiórki moczu (w przypadku braku kamienia). Każdy kamień pomimo spektroskopii i dyfrakcji rentgenowskiej jest badany jeszcze dodatkowo 8 innymi uzupełniającymi metodami co pozwala na najdokładniejsze ustalenie składu kamienia i w zależności od tego rodzaju i przyczyny kamicy. Wykonujemy analizę kamieni w specjalistycznych laboratoriach w Stanach Zjednoczonych oraz Skandynawii. – powiedział dr n. med. Jerzy Michajłowski, specjalista urolog, FEBU, Kierownik Europejskiego Instytutu Badań nad Kamicą Nerkową, pracuje na Oddziale Urologii Szpitala Wojewódzkiego w Gävle (Szwecja) oraz prowadzi praktykę prywatną w Gdańsku.
Dopiero w dalszej kolejności lekarz zleca ewentualne przeprowadzenie dokładnej oceny metabolicznej w celu określenia dokładnych przyczyn nawracającej ciągle kamicy nerkowej.